Op 1 mei, de dag van de arbeid , zou in Diyarbakir ondanks een verbod toch een manifestatie plaats vinden. Onze begeleidster raadde ons aan die dag te besteden aan het bezoek aan Hasan Keyf.
Hasan Keyf ligt aan de Tigris, de Dicle zeggen de koerden.
Deze plaats en streek , 5000 jaar oud, worden bedreigd door het stuwdamproject. De Ilisu-dam , die deel uitmaakt van het GAP stuwdammencomplex zou het grootste deel van de duizenden uit de rotsen gehouwen grotwoningen onder water laten verdwijnen.

Er zijn Koerden, die denken, dat de dammen water voor irrigatie en stroom gaan opleveren en zo de welvaart zullen verhogen. Er zijn echter ook Koerden, die er op wijzen, dat de overheid de projecten gebruikt in haar strategie om meer greep te krijgen op de regio, dat alle lasten voor de koerden zullen zijn, maar dat het grootste deel van de voordelen voor de rest van Turkije zal zijn.

Deskundigen twijfelen trouwens aan het nut van de Ilisu-dam . Door de grote hoeveelheid modder, die de Tigris meevoert zou het stuwmeer al na dertig jaar niet meer rendabel zijn, omdat de capaciteit van het bassin door verzanding zou slinken.

Bovendien zorgt het stuwdammenproject ook voor heel wat internationale spanningen. Landen stroomafwaarts zoals Syrië en Irak zijn er voor beducht dat Turkije de watertoevoer zou kunnen controleren of zelfs volledig afsnijden.

In Hasan Keyf stellen zich echter totaal andere problemen. Ongelooflijk waardevol erfgoed dreigt verloren te gaan: * honderden grotwoningen, die door zeven opeenvolgende culturen bewoond en uitgehouwen zijn;
* een middeleeuwse brugruïne over de Tigris ( met de voor haar tijd grootste overspanning );
* en een tiental middeleeuwse moskeeën en mausolea etc.
Bovendien moeten 80.000 mensen verhuizen en gaan er grote stukken landbouwgrond verloren. De bewoners hebben al eens in de jaren zestig hun grotwoningen moeten verlaten omwille van archeologisch onderzoek , nu zullen ze weer hun woningen aan de voet van de massieve rotsen moeten verlaten.

De stuwdammen worden gefinancierd door westerse geldschieters en heel wat Europese bedrijven hebben contracten in de wacht gesleept voor de bouw of voor de levering van onderdelen. Vooral Britse, Zwitserse en Duitse groepen hebben serieuze belangen.

De burgemeester van Hasan Keyf is vorig jaar naar Londen afgereisd om de Britten te overtuigen niet langer in het project te investeren. Hij werd echter door het Turkse ambassadepersoneel "benaderd" om zijn lobbywerk op te geven. Daags voordien waren er drie HADEP burgemeesters in hechtenis genomen, werd hem verteld. De burgemeester is onverrichterzake teruggekeerd.
Op onze verkenning in dit indrukwekkende gebied werden we begeleid door een jongetje van elf jaar. Ridvan was zijn naam. Hij presenteerde zich onmiddellijk als gids. Aanvankelijk werkte zijn aanbod op onze lachspieren, maar hij bleef zeer serieus en wij zijn uiteindelijk bezweken. Hij was inderdaad goed ingevoerd in de problematiek van zijn woongebied .
Toen wij hem vroegen of hij niet naar school moest, zei hij niet zonder emotie: "Ik reken het tot mijn plicht om voor mijn moeder en zusjes zorgen". Een voorbeeld van kinderarbeid dus, zoals we die ook al in Diyarbakir tegen waren tegen gekomen.
Wij schatten in, dat hij een goede tot zeer goede student zou zijn. Dit menselijk kapitaal blijft ook in dit gebied door armoede onontgonnen. Iets later op de dag hoorden wij van andere mensen, die een restaurantje exploiteerden aan de rivier, dat Ridvan in zijn dooie eentje teruggekomen was uit Istanbul. Dat was een reuze prestatie, want het gaat hier wel om een afstand van twee uur vliegen. Zijn vader was met een andere vrouw naar Istanbul vertrokken en had hem meegenomen. Hij heeft zich daar duidelijk ongelukkig gevoeld, daar is wel iets bij voor te stellen: een vreemde moeder accepteren, in een onbekende omgeving moeten leven, de tegenstelling ervaren van Istanbul met het oude stadje Hasan Keyf, het heimwee naar en zijn zorg om zijn eigen moeder, broertjes en zusjes.
Hij is gaan werken, gaan bedelen misschien, heeft uitgezocht hoe hij terug naar huis kon, heeft zijn treinreis betaald en is teruggekomen bij zijn moeder.
Hij beseft, dat hij als gids, een inkomen voor zijn moeder kan verdienen en hij doet dat dus, met een behoorlijke intuïtie voor de wensen van de toeristen.
Ridvan staat voor ons als beeld van de kinderen in Koerdistan, die de lasten van het gezin al mee moeten/willen dragen en daardoor te vroeg kind af zijn.
Ridvan heeft veel kwaliteiten. Hoe gaat zijn toekomst er uit zien?

Bezoek aan het dorp bij Bismil

We hoorden van de ongeveer 5000 dorpen, die verwoest waren. Waren er echter ook nog dorpen in tact? En zo ja, hoe kwam het dan dat dat dorp niet verwoest was?
We zijn in zo'n dorp geweest.
Onze begeleidster had een taxichauffeur bereid gevonden ons er heen te brengen.
Ver van de grote weg af reden we tussen heuvels en dalen, een onbewoond berglandschap. Tot we kwamen aan een grote weide, die omspoeld werd door een riviertje.
Middenin de weide heel veel schapen, veel geiten, veel vrouwen, veel mannen, veel kinderen, hele gezinnen dus, in hun kleurige klederdracht, die de schapen en geiten aan het melken waren. Het was een prachtig tafereel.
Ze boden ons aan naar hun dorp te komen, hun tractor zou de taxi wel trekken door het kniehoge water van de rivier. Een dorp van een 35 lemen woningen, daken van graszoden . In totaal wonen er 200 mensen.
Het was moeilijk met hen te praten. Naar dit dorp gaan was niet zonder gevaar en onze tolk had gedacht er verstandiger aan te doen niet mee te gaan.

Er zijn een paar kinderen die een schooluniform aan hebben. Zij worden naar het dichtstbijzijnde dorp gereden (per Tractor-taxi) De hele gemeenschap is vertrouwd met elkaar, en zwermt om ons heen. Ze organiseren een kopje thee. Dan zitten er vooral mannen en jongens om je heen. Er valt weinig te verbergen.
Door wat afbeeldingen in een gebreide trui aan te wijzen (Een huis, een konijn) komen we een beetje in gesprek. De kinderen gebruiken het vredesteken. Ze schrijven wat namen van politieke partijen in het zand. Wij begrijpen het niet.
Waarom is dit dorp gespaard gebleven voor verbranding en plundering?
Is dit een dorp van "dorpswachters", van mensen dus, die collaboreren met het Turkse bewind?
Het zijn vragen, die niet beantwoord konden worden. We zouden de vragen ook niet hebben durven en mogen stellen.
Wat wel duidelijk was, dat dit dorp zelfvoorzienend was, en een beeld gaf van hoe de miljoenen Koerden, die hebben moeten vluchten, geleefd hadden.
Het was voor ons heel goed invoelbaar, dat zij terugwillen naar hun dorpen en hun grond. Naar hun gemeenschap ook, waar men elkaar kent , waar men gezamenlijk werkt en leeft.